Samimi Bir Giriş
Merhaba – bugün birlikte tarihin tozlu raflarına eğiliyor, bir ismin ardındaki büyük hikâyeyi keşfe çıkıyoruz : İlteriş Kutluk Kağan (ya da kısa adıyla “Kutluk Kağan”). Bu isim, bazılarımız için sadece bir satırda geçmiştir; ama aslında bir milletin yeniden dirilişinin, bir devletin yeniden inşâsının sembolüdür. Gelin, bilimsel araştırmaların ışığında “Kutluk Kağan hangi devletin hükümdarı?” sorusunu birlikte ele alalım, anlamaya çalışalım.
Kutluk Kağan Hangi Devletin Hükümdarı?
Kimdir Kutluk Kağan?
Kutluk Kağan aslında asıl adıyla Aşina Kutluk (Çince kaynaklarda 阿史那骨篤祿) olarak geçer. ([Vikipedi][1]) Tarihî kaynaklara göre M.S. 682’de, parçalanmış durumda olan Türk boylarını yeniden bir araya getirerek İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı adlı devleti kurmuştur. ([Bilgicik.Com][2]) Bu devlet bazen kısaca “Kutluk Devleti” olarak da anılır. ([turkipedia.com][3]) Dolayısıyla, Kutluk Kağan bu devletin kurucusu ve ilk hükümdarıdır.
Hangi Devlet? Detaylı Açılım
Tarihsel veriler şöyle demektedir :
630’lardan itibaren Birinci Göktürk Devleti ya da Doğu Göktürklerin bir bölümü Çin hâkimiyetine girmiş; bağımsızlıklarını kaybetmişlerdi. ([Bilgicik.Com][2])
Kutluk Kağan, Çin hâkimiyeti altında bulunan Türk boylarını örgütleyip İnek Yılı (yeni takvim sistemine göre 682 yılına yakın) hareketiyle bağımsızlığını kazandırdı. ([Bilig][4])
Bu hareket sonucunda kurulan devlet, tarihçilerin yaygın tercihiyle “İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı” olarak adlandırılır ve bu devletin ilk hükümdarı Kutluk Kağan’dır. ([Vikipedi][1])
Kısacası
Kutluk Kağan, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nın kurucusu ve hükümdarıdır.
Bu tespit, hem kaynaklara hem arkeolojik keşiflere dayanmaktadır.
Bilimsel Veriler ve Araştırmalarla Derinlemesine
Çin metinleri ve eski Türk yazıtları üzerinde yapılan karşılaştırmalı araştırmalar , yazıt metinlerinde “Tengri oğlu”, “Türk”, “Kutlug qağan” gibi ifadeler tespit edilmiştir. ([Bilig][4])
2022’de Nomgon Yazıtı adıyla Moğolistan’ın Nomgon Ovası’nda yapılan kazılarda, Kutluk Kağan’a ait olduğu düşünülen anıt kompleksi bulundu. Bu bulgular, devletin kuruluş süreci hakkındaki bilgileri destekliyor. ([Milli Düşünce Merkezi][5])
Örneğin, bu anıtta eski Türk ve Soğd dillerinde yazılmış metinlerin yer aldığı, “Türk” adının ilk kez yazılı belgeler arasında geçebileceği yönünde değerlendirmeler yapılmıştır. ([İzmir Haberleri][6])
Süre : Arkeolojik ve yazılı kaynaklar, Kutluk Kağan’ın 682 yıllarında devlet başına geçtiğini ve 692 yılına kadar hüküm sürdüğünü göstermektedir. ([Vikipedi][1])
Bu veriler ışığında, bilimsel literatürde “Kutluk Kağan hangi devletin hükümdarıdır?” sorusunun cevabı oldukça netleşmektedir: İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı.
İnsan Hikâyeleriyle Bir Bağlantı
Düşünün ki bir çadırda yaşıyorsunuz, boylar dağılmış, tarih kaydığı hissediliyor. O sırada genç bir lider çıkıyor — Kutluk Kağan. On yedi arkadaşıyla dağa çıkıyor, dağınık boyları topluyor, “Türk budun” adını tekrar yüceltiyor. ([Bilgicik.Com][2]) Bu yalnızca bir politik değişim değil; bir milletin ruhsal yeniden dirilişi. Köylerinde, boylarında kuşakların anlattığı “Biz de Kutluk Kağan’ın mirasına sahibiz” hissiyatı var.
Örneğin bir yuvarlak sofra etrafında yaşlı bir bilge şöyle anlatabilir:
> “Dedem anlardı – ‘biz devletimizi kaybettik, Kutluk Kağan çıktı ayağa dikti’ derdi.”
> Bu tür hikâyeler, belge ve kazı verileriyle birleştiğinde, tarih yalnızca sayılardan ibaret olmaktan çıkıyor, insanın içine işliyor.
Neden Bu Devlet Önemli?
Bu devlet, Türk boylarının Çin hâkimiyetinden kurtulma sürecinde bir dönüm noktasıdır.
“Türk” adının yazılı olarak kullanıldığı belgeler bağlamında da özel bir yere sahiptir. ([Milli Düşünce Merkezi][5])
Bu devlet sayesinde Türk töresi, devlet biçimi, yazılı kaynak üretimi gibi pek çok kültürel unsur yeniden canlanmıştır.
Soru ile Bitirelim
Ve şimdi size dönüyorum :
Sizce bugün böyle bir tarihi figür olarak Kutluk Kağan’ı nasıl değerlendiriyoruz?
“Devlet yeniden kurucu” liderler bağlamında, bu tip figürlerin günümüzdeki yansımaları neler olabilir?
Kendi yaşamınızda “birliği sağlamak”, “dağınıklığı toplamak” gibi temaları ne şekilde görebilirsiniz?
Görüşlerinizi, sorularınızı yorumlarda paylaşın. Hep birlikte bu hikâyeyi daha da zenginleştirebiliriz.
[1]: https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0lteri%C5%9F_%28G%C3%B6kt%C3%BCrk_Ka%C4%9Fan%C4%B1%29?utm_source=chatgpt.com “İlteriş (Göktürk Kağanı) – Vikipedi”
[2]: https://www.bilgicik.com/yazi/ilteris-kutlug-kagan-turk-kaganlari-ve-sultanlari/?utm_source=chatgpt.com “İlteriş (Kutlug) Kağan – (Türk Kağanları ve Sultanları)”
[3]: https://turkipedia.com/%C4%B0lteri%C5%9F_Ka%C4%9Fan?utm_source=chatgpt.com “İlteriş Kağan – Turkipedia”
[4]: https://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/7101-published.pdf?utm_source=chatgpt.com “Nomgon Yazıtı’ndaki Kutlug Kagan’ın Kimliği”
[5]: https://millidusunce.com/ilteris-kutlug-kaganin-anit-kompleksi-ve-yaziti-bulundu/?utm_source=chatgpt.com “İlteriş Kutluk Kağan’ın anıt kompleksi ve yazıtı bulundu”
[6]: https://www.dokuzeylul.com/turk-tarihini-degistiren-kesif-ilteris-kutluk-kagan?utm_source=chatgpt.com “Türk tarihini değiştiren keşif: İlteriş Kutluk Kağan”